30 Temmuz 2013 Salı

İstanbulda Halk Çeşitliliği

Tarihin en eski çağlarından itibaren kıtalararası en önemli geçit yerlerinden birinde olan İstanbul'un halkı çeşitli bir biçimde oluşmuştu. ilkçağda başlayan bu çeşitlilik Hıristiyan Bizans imparatorluğu devrinde de devam etti. Burada Yunanlılar dışında Balkan ülkelerinden gelenler, başta İtalya olmak üzere batı ülkeleri insanları, kuzeyden inen Ruslar ve hatta Araplar ve Ermeniler de yaşıyorlardı. Çeşitli ırk, dil, din ve milliyetlere mensup bu insanların arasında Avrupa'nın kuzeyinden, İskandinav ülkelerinden gelen Vikinglere bile rastlanabiliyordu.

 
Cadde-i Kebir'den İstanbul mozaiği... Frenk Mösyö, Müslüman Hamal, Mevlevi dervişi... Bu insan topluluklarının şehrin belirli yerlerinde topluca yaşadıkları bilinir.

 
Bu değişik insan topluluklarının şehrin belirli yerlerinde topluca yaşadıkları bilinir. Batılı Latinlerin bir mahallesi olduğu gibi, Rusların toplu oldukları bir Rus mahallesi ve hatta çarşısı vardı. İslam ülkelerinden gelenlerin ise şehrin kesin olarak bilinemeyen bir yerinde yaşadıkları ve hatta burada bir de ibadet yerlerinin bulunduğu kaynaklardan öğrenilir. Fakat bu mescidin yeri pek aydınlığa çıkarılamamıştır. Nerede olabileceği hususunda değişik görüşler vardır. 

Fakat şu bir açık gerçektir ki, Galata'da bugün hala duran Arap Camii adı verilen büyük mabedin, sanıldığı gibi Araplar ile bir münasebeti yoktur. Burası 13. yy.da Cenovalılar tarafından yapılmış Gotik üslupta bir kilise olup fetihten sonra camiye dönüştürülmüştür. Eğer fetihten önce Bizans'taki mescidin yeri hakkında bir bilgi olsaydı fethin hemen arkasından burada muhakkak bir cami yapılırdı. Fetihten sonra İstanbul'daki Bizans artığı Rumlar belirli bazı mahallelerde kaldıkları gibi, şehrin iskanı için Fatih Sultan Mehmed tarafından, fethedilen çeşitli ülkelerden insanlar göç ettirilip boşalmış bir haldeki şehrin içine yerleştirilmişlerdi. Nitekim, Fatih semti yakınındaki Karaman mahallesi adını buradan gelenlerden alır. Bu iskanda yerleşenlerin arasında Hıristiyanlar da vardı. 1460'larda Amasra alındığında, buradaki Hıristiyanlar şehrin bilinmeyen bir yerine yerleştirilmişti. 

Gedik Ahmet Paşa Kırım'da Kefe'yi aldığında oradaki Hıristiyanları İstanbul’a getirmiş ve bunlar Edirnekapısı dolaylarında Karagümrük semtine yerleştirilerek kendilerine iki de kilise verilmişti. Osmanlı tarihi boyunca şehrin renkli iskan karakteri varlığını sürdürdü. Orta Anadolu'da anadilleri ve adları Türkçe olan fakat yazılarını Grek diliyle yazan Ortodokslar şimdi adı Koca Mustafa Paşa olan Samatya semtinde toplanmışlardı. Bunların sur dışındaki Balıklı manastırı avlusundaki mezar taşları hep Grek harfiyle Türkçe’dir. Şehrin güney tarafında Kumkapı ve Samatya taraflarında Ermeniler bulunuyordu ve bunlara da Fatih'in fermanıyla Peripleptos Kilisesi bağışlanmıştı. Esas Rum zenginleri ise Haliç kıyılarında yaşıyorlardı. 18. yy.dan itibaren burada içleri çok süslü yalılar inşa etmişlerdi. Fenerli Rumlar olarak adlandırılan bu zümre, Osmanlı devletinin kendilerine bağışladığı imtiyazlar ve haklar sayesinde inanılmaz mevkilere ve zenginliklere ulaşmıştı. Fener kıyısındaki Rumların Balat'a doğru komşuları Musevilerdi. Fakat aynı semtin içinde Ermeniler de vardı.

 Daha yukarıda Edirnekapısı'na doğru Rum mahallesi daha fakir evleri ile uzanıyordu. Edirnekapısı ile Haliç arasındaki yamaçta 18. yy. başlarına kadar Osmanlı devletine tabi bir idareye sahip olan Romanya'daki Eflak ve Boğdan voyvodalarının sarayları bulunuyordu. Galata ise genellikle eski Ceneviz artıklarıyla birlikte, ''Levanten'' adı verilen, Türklerin ise ''tatlı su Frenkleri'' dedikleri İtalyan, Fransız, Maltalı ve diğer Batı Avrupalı insanların yerli Hıristiyanlarla kaynaşması sonucunda oluşmuş bir topluluktan meydana gelmişti. Bu arada 15. yy. sonunda İspanya'dan göç eden Yahudileri ve Endülüs'ün yok edilmesiyle buraya sığınan Müslüman Arapları da unutmamak gerekir. Aralarında Karaylar denilen Hazarların kalıntısı Musevi Türklerin de bulunduğu Yahudiler Karaköy Yüksek kaldırım ve Hasköy taraflarına yerleşmiş bulunuyorlardı.

 
                        Kuzguncuk'ta kilise ile cami yanyana...

Bu çok değişik yabancı dinlere mensup insanların mahallelerin arasında Müslüman Türklerin de mahalleleri vardı. Zamanla bazı Hıristiyan yerleşim yerlerinin yavaş yavaş boşalarak buraların da Türkler tarafından iskan edilmeye başlandığı görülmüştür. Karagümrük yakınında Ermeni ve Ceneviz Katoliklerin mahallesi 17 .yy.'da boşalmış ve buradaki iki kilise Kefeli ve Kemankeş Mustafa Paşa (Odalar) Mescidi İslam ibadetine tahsis edilmiştir. Türklerin Ayasofya, Sultanahmet, Süleymaniye, Fatih vs. semtlerinde yerleşmeyi tercih ettikleri ve ileri gelenlerin buralarda çok büyük muhteşem ahşap konaklar yaptırdıkları bilinir.

 Fakat bunlardan hiçbiri günümüze gelememiştir. Aralarda ise daha orta halli Türklerin ufak, yine ahşap evlerden oluşan mahalleleri vardı. İstanbul tarafının gittikçe yoğunlaşan Türk karakteri zaman zaman yangınların tahribine uğrayıp yeniden doğarken Galata Levanten bir Akdeniz bölgesi şehri karakterinde gelişiyor ve Galata surları taşarak Beyoğlu semtini oluşturacak şekilde yayılıyordu. Beyoğlu ise, bilhassa 19. yy. sonlarına doğru tiyatroları, eğlence yerleri ve hatta Rumların kurdukları akademi karakterindeki bir bilim kurumu ile bir Batı Avrupa şehri gibi oluşmuş ve burada çeşitli elçilikler yerli Hıristiyan ve yabancı Levanten insanların bu semtte yoğunlaşmalarına yol açmıştır. İstanbul'un bu renkliliği 20. yy.ın içlerine kadar sürebilmiştir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder